| |
Категория: Айоц Ашхар |
Новость от: Admin | 07.09.2009, 11:25
Այսօր, մեր պարագայում, մենք գրեթե ունենք երկրորդ տարբերակը, երբ Հայաստանի Հանրապե-
տության և Թուրքիայի Հանրապետության միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման
մասին արձանագրության 5-րդ կետով փորձ է արվում սովետա-թուրքական սահմանի հայաստանյան
հատվածն ամրագրել որպես Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հանրապետության սահման:
Գրում եմ գրեթե ունենք, որովհետև, թեև նշյալ կետով վկայակոչվում են միջազգային իրավունքի
համապատասխան պայմանագրերը, որոնք որոշել են (define), այդ սահմանը, սակայն այդպիսիք բնավ
չկան: Ուզում եմ շեշտել, որ Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հանրապետության միջև
սահմանը որոշվել է ոչ թե պայմանագրով, այլ իրավարար վճռով, 22.11.1920թ. (arbitral award):
Հայաստանի և Թուրքիայի ընդհանուր սահմանն իբր որոշող՝ այսինքն սահմանի նկարագրական
մասը պարունակող և ՙպայմանագիր՚ անուն ունեցող 3 փաստաթուղթ կա. Ալեքսանդրապոլի
պայմանագիրը (03.12.1920թ.), Մոսկվայի պայմանագիրը (16.03.1921թ.) և Կարսի պայմանագիրը
(13.10.1921թ.): Թեև այս 3 փաստաթղթերն էլ ունեն ՙպայմանագիր՚ անվանումը, այսուհանդերձ
նրանցից և ոչ մեկը միջազգային իրավունքի տեսանկյունից պայմանագիր չէ: Նշյալ բոլոր
պայմանագրերը կնքած կողմերից և ոչ մեկը կնքելու պահին չի ունեցել նման լիազորություն, այսինքն՝
չի եղել միջազգայնորեն ճանաչված պետության օրինական կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ:
Նշյալ պայմանագրերից և ոչ մեկը չի կնքվել Թուրքիայի կողմից, այլ կնքվել է Թուրքիայի ազգային մեծ
ժողովի կառավարության կողմից, որը 1920-21թթ. ընդամենը ապստամբական շարժման գործադիր
մարմին էր: Միջազգային իրավունքի և գործող սահմանադրության տեսանկյունից այդ ժամանակ
երկրի սուվերենն ու օրինական իշխանությունը սուլթան-խալիֆն էր: Նա երկիրը լքել է միայն 1922թ.
նոյեմբերին, ի դեպ առանց գահից հրաժարվելու, իսկ Թուրքիայի Հանրապետությունը հռչակվել է
1923թ. հոկտեմբերի 29-ին: Հետևաբար, քեմալականների օրինական իշխանության մասին կարելի է
խոսել միայն ամենաշուտը 1922-1923թթ. հետո:
Մի փոքր ավելի ուզում եմ անդրադառնալ Կարսի պայմանագրին: Ես չգիտեմ, թե
արձանագրության մեջ հիշատակվող սահմանը որոշող համապատասխան պայմանագրեր,
(ուշադրություն դարձրեք հոգնակի թվին) ասելով հայկական կողմն ի՞նչ նկատի ունի, սակայն ոչ
հայկական կողմերը, շեշտում եմ կողմերը, առաջին հերթին նկատի ունեն Կարսի պայմանագիրը:
Դրա մասին ես տեղեկություն ունեմ նաև ոչ հայկական դիվանագիտական աղբյուրներից:
Կարսի պայմանագիրը երկկողմ պայմանագիր է, որը մի կողմից ստորագրվել է Թուրքիայի
ազգային մեծ ժողովի կառավարության, մյուս կողմից՝ Հայկական ՍՍՀ, Վրացական ՍՍՀ և
Ադրբեջանական ՍՍՀ միջև, ՌՍՖՍՀ մասնակցությամբ (Այս վերջին ձևակերպումը մինչև հիմա ինձ
համար անհասկանալի է): Թուրքական կողմի կարգավիճակի, ավելի ճիշտ՝ կարգավիճակի
բացակայության մասին, արդեն խոսեցինք:
Անդրառանանք սովետական հանրապետությունների, մասնավորապես Հայկական ՍՍՀ
կարգավիճակին: Ըստ միջազգային իրավունքի մասնագետների3 (չշփոթել սովետական քարոզիչների
հետ) սովետական հանրապետությունները երբևէ չեն ունեցել միջազգային ինքնություն (international
personality), չեն հանդիսացել միջազգային իրավունքի սուբյեկտ, հետևաբար իրավասու չեն եղել
կնքելու միջպետական պայմանագրեր: Մասնավորապես, ԱՄՆ Սենատը 1924թ. հունիսի 3-ին ընդունել
է №245 բանաձևը, որում հստակորեն նշել է, որ Հայկական պետությունը կործանվել է Սովետական
Ռուսաստանի և Թուրքիայի համատեղ գործունեության արդյունքում (Turkey joined with Soviet Russia in
the destruction of the Armenian State)4: ԱՄՆ բազմիցս պաշտոնապես վերահաստատել է իր այս
դիրքորոշումը: Եթե 1921թ. չի եղել հայոց պետություն, ինչպե՞ս էր այն կարող պայմանագիր կնքել:
Այսպիսով, ակնհայտ է, որ 1921թ. հոկտեմբերին ստորագրված Կարսի պայմանագիրը, ինչպես
նաև դրան նախորդած Ալեքսանդրապոլի և Մոսկվայի պայմանագրերը, կնքվել են միջազգային
իրավունքի անբեկանելի հիմնարար մի շարք սկզբունքների՝ jus cogens-ների կոպիտ խախտումով:
Հետևաբար կնքման պահից դրանք անվավեր են, քանի որ Պայմանագրերի իրավունքի մասին
Վիեննայի 1969թ. կոնվենցիայի 53-րդ հոդվածը (Vienna Convention on Law of Treaties, Vienna, 1969),
միանշանակորեն ամրագրում է, որ ՙպայմանագիրն անվավեր է, եթե կնքելու պահին այն հակասել է
միջազգային ընդհանուր իրավունքի որևէ անբեկանելի հիմնադրույթի՚ (այսինքն՝ jus cogens-ի) (A treaty
is void, if at the time of its conclusion, it conflicts with a peremptory norm of general international law)5:
Անօրինական փաստաթղթերը չեն կարող օրինական սահմանի հիմք հանդիսանալ:
Արա Պապյան
ՙՄոդուս վիվենդի՚ կենտրոնի ղեկավար
3 սեպտեմբերի, 2009թ.
1 The Encyclopedia of International Boundaries, (ed. by Gideon Biger, in collaboration with The International Boundaries Research Unit),
University of Durham, England, 1995.
2 Michel Bothe, Boundaries, Encyclopedia of Public International Law, v. I, Amsterdam, 1992, p. 448.
www.wilsonforarmenia.org
3 John N. Hazard, Soviet Republics in International Law, Encyclopedia of Public International Law, v. IV, Amsterdam, 2000, p. 525-529.
4 The Armenian Review, vol. 30, No. 3-119, 1977, p. 286.
5 Anthony Aust, Modern Treaty Law and Practice, Cambridge, 2000, p. 382.
|
|
Недвижимость в Армении